Di tích Km số 7, xã Trung Môn là nơi ghi dấu chiến thắng dũng cảm, mưu lược, hiệp đồng chặt chẽ của quân và dân ta trong Chiến dịch Việt Bắc – Thu Đông năm 1947. Đặc biệt, có vai trò nổi bật của các chiến sĩ tự vệ Thành Tuyên.
Di tích cấp Quốc gia, di tích KM7 xã Trung Môn
Để tiếp tục thực hiện kế hoạch hội quân ở Đài Thị, theo đường bộ quân Pháp điều quân từ thị xã Tuyên Quang lên ứng cứu cho Chiêm Hoá. Nắm được kế hoạch của quân địch, Đội tự vệ Thành Tuyên phối hợp với bộ đội chủ lực đã bố trí trận phục kích bằng địa lôi tại Km số 7 trên quốc lộ 2, đường Tuyên Quang – Hà Giang. Đây là tuyến đường độc đạo, quanh co, có nhiều dốc và cầu cống; hai bên đường là rừng cây rậm rạp gồm tre, nứa, giang và nhiều cây cổ thụ.
Từ Km 6 lên là một con dốc khá cao, trận địa phục kích được bố trí ở đoạn tiếp theo, ngay 2 bên vệ đường quốc lộ 2, đây là đoạn đường thẳng, phía trước có cầu Km 7, mỗi quả địa lôi được chôn cách nhau 100m, bán kính sát thương của mỗi quả là 50m. Tham gia đánh địa lôi gồm 9 đồng chí, do đồng chí Nguyễn Hữu Chi trực tiếp chỉ huy, mỗi đồng chí được trang bị 1 khẩu súng trường.
Sáng ngày 22-10-1947, quân Pháp gồm 1 tiểu đoàn do Lơ – giốt chỉ huy, khoảng 500 quân với xe pháo có lừa, ngựa kéo xuất phát từ thị xã Tuyên Quang hành quân lên Chiêm Hoá. Đến gần cây số 7 gặp cây cầu bị bị phá sập, địch buộc phải dừng lại dùng cầu gỗ bắc tạm. Cầu bắc vội nên yếu và hẹp, quân địch qua cầu rất chậm, quân địch dồn lên phá vỡ đội hình. Giữa lúc ấy, súng lệnh vang lên, lập tức kéo theo 3 tiếng nổ rung chuyển núi rừng. Các cỡ súng của bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương cùng dân quân du kích nhất loạt nhả đạn. Kết quả đã tiêu diệt được 72 tên địch, 30 tên bị thương, làm chết hơn hai chục lừa, ngựa, thu 1 đại liên, 1 súng cối và nhiều quân trang, quân dụng khác. Trên đường tháo chạy về thị xã, Pháp lại bị bộ đội thuộc Tiểu đoàn 508 phục kích ở Km 5 tiêu diệt gần 30 tên.
Chiến thắng ở Km 7 đã gây cho Pháp nỗi kinh hoàng. Quân Pháp gọi đó là “Tiếng nổ của hoả ngục”. Đồng chí tư lệnh Võ Nguyên Giáp đánh giá đây là một trong 10 trận thắng lớn của Chiến dịch Việt Bắc – Thu Đông năm 1947. Qua đó, góp phần phá vỡ âm mưu đánh nhanh, thắng nhanh của thực dân Pháp, bảo toàn căn cứ địa Việt Bắc. Với ý quan trọng này, năm 2001 Di tích chiến thắng Km số 7 được Bộ Văn hoá – Thông tin xếp hạng Di tích cấp Quốc gia./.
